Vật chất và ý thức trong triết học của Lênin

ài viết phân tích sâu sắc định nghĩa vật chất của Lênin, tiêu chuẩn thực tiễn để phân biệt vật chất và ý thức, kèm minh chứng thực tiễn rõ ràng.

 Vật chất và ý thức trong triết học của Lênin

Phân tích định nghĩa vật chất của Lênin và tiêu chuẩn phân biệt vật chất và ý thức

1. Định nghĩa vật chất của Lênin

1.1. Định nghĩa vật chất

Trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” (1909), Lênin đã đưa ra định nghĩa nổi tiếng về vật chất:

“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan, tồn tại bên ngoài ý thức con người, được ý thức con người phản ánh và không phụ thuộc vào ý thức.”

1.2. Phân tích nội dung định nghĩa

Định nghĩa này nhấn mạnh ba nội dung quan trọng:

• Vật chất là thực tại khách quan

  • Nghĩa là vật chất tồn tại độc lập với ý thức của con người. Nó không do con người tạo ra hay quyết định sự tồn tại của nó.

• Vật chất tồn tại bên ngoài ý thức

  • Bất kể con người có nhận thức về nó hay không, vật chất vẫn tồn tại khách quan.

• Ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất vào bộ não con người

  • Ý thức không thể tồn tại độc lập mà luôn phụ thuộc vào vật chất, đặc biệt là bộ não và hệ thần kinh.

1.3. Minh chứng thực tiễn

Các ví dụ thực tế dưới đây giúp minh họa rõ ràng tính khách quan của vật chất:

1. Sự tồn tại của vũ trụ trước khi có con người

   • Hệ Mặt Trời, các hành tinh và dải Ngân Hà đã tồn tại hàng tỷ năm trước khi loài người xuất hiện. Điều này khẳng định vật chất không phụ thuộc vào ý thức con người.

2. Luật hấp dẫn của Newton

   • Quả táo vẫn rơi từ trên cây xuống đất trước khi Newton phát hiện ra định luật hấp dẫn. Điều này cho thấy các quy luật vật chất luôn tồn tại, dù con người có nhận thức về chúng hay không.

3. Dịch bệnh COVID-19

   • Virus SARS-CoV-2 tồn tại và lây lan ngay cả khi con người chưa phát hiện ra nó. Ban đầu, chưa ai biết về sự tồn tại của loại virus này, nhưng nó vẫn gây bệnh và ảnh hưởng đến sức khỏe con người, chứng tỏ vật chất (virus) có tồn tại khách quan.

---

2. Tiêu chuẩn phân biệt vật chất và ý thức

2.1. Tiêu chuẩn thực tiễn

Lênin khẳng định tiêu chuẩn cơ bản để phân biệt vật chất và ý thức là:

“Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý, là cơ sở để kiểm chứng tính khách quan của vật chất và tính đúng đắn của ý thức.”

Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất có mục đích của con người nhằm cải tạo thế giới khách quan, bao gồm:

• Hoạt động sản xuất (sáng tạo ra của cải vật chất).

• Hoạt động khoa học (thử nghiệm, kiểm chứng các quy luật tự nhiên).

• Hoạt động chính trị - xã hội (tác động lên đời sống con người và xã hội).

2.2. Vì sao thực tiễn là tiêu chuẩn phân biệt vật chất và ý thức?

• Thực tiễn giúp kiểm chứng tính khách quan của vật chất

  • Nếu một sự vật có thể tác động lên thực tiễn, nó là vật chất.

• Thực tiễn giúp xác định tính đúng sai của nhận thức

  • Một tư tưởng chỉ đúng khi được thực tiễn kiểm nghiệm. Nếu không thể kiểm nghiệm, nó chỉ là suy đoán chủ quan.

2.3. Minh chứng thực tiễn

1. Nghị định 168 về xử phạt vi phạm giao thông (có hiệu lực từ 1/1/2025)

   • Vật chất: Nghị định này đã được ban hành, tồn tại khách quan, dù người dân có nhận thức về nó hay không.

   • Ý thức: Khi người dân hiểu rõ nghị định, họ sẽ điều chỉnh hành vi để tuân thủ luật giao thông.

2. Chống tham nhũng tại Việt Nam

   • Vật chất: Hiện tượng tham nhũng tồn tại khách quan trong xã hội, gây hậu quả nghiêm trọng.

   • Ý thức: Khi Đảng và Nhà nước đẩy mạnh công cuộc chống tham nhũng, ý thức của cán bộ thay đổi theo, từ chỗ có thể tham nhũng đến chỗ “không thể, không dám, không cần” tham nhũng.

3. Chính sách chống tham nhũng ở Singapore

   • Vật chất: Chính phủ Singapore xây dựng hệ thống pháp luật nghiêm minh, lương cao cho công chức, kiểm soát chặt chẽ để tạo ra một môi trường liêm chính.

   • Ý thức: Công dân Singapore nhận thức được rằng tham nhũng sẽ bị xử lý nghiêm khắc, từ đó hình thành tư duy sống minh bạch.

---

3. So sánh vật chất và ý thức

---

4. Kết luận

• Lênin đã định nghĩa vật chất một cách khoa học, nhấn mạnh tính khách quan, độc lập của vật chất so với ý thức con người.

• Tiêu chuẩn thực tiễn là phương pháp hữu hiệu nhất để phân biệt vật chất và ý thức, giúp con người kiểm chứng tính đúng đắn của nhận thức.

• Các minh chứng thực tế như sự tồn tại của vũ trụ, quy luật tự nhiên, chính sách pháp luật và các hoạt động chống tham nhũng đều khẳng định vật chất tồn tại khách quan, trong khi ý thức chỉ là sự phản ánh của nó.

Triết học Marx-Lenin không chỉ là lý thuyết, mà còn là kim chỉ nam giúp con người hiểu rõ bản chất của thế giới, từ đó vận dụng vào thực tiễn để cải tạo xã hội theo hướng tiến bộ và văn minh.

Dương Trọng Vinh - Blog www.datdep.vn